Katha 683: || Manas Mastak ||

Katha 683: || Manas Mastak || Date: 20-Feb-2010 to 28-Feb-2010
Main Chopai: Bal Kand – Doha 27 & 33
Sumiri so naam ram gun gatha | Karau nai raghunathahi matha ||
Sadar shivahi nai ab matha | Barnau bisad ram gun gatha ||

Meaning:
Remembering that Name and bowing my head to the Lord of Raghus, I proceed to recount the virtues of Sri Rama. Reverently bowing my head to Lord Siva, I now proceed to recount the fair virtues of Sri Rama.

DAY 1
•Bapu firstly spoke about the beauty of Oman. He said that the yajman’s son asked him today about his first impressions of the country. Bapu said Oman is a blessed country. Bapu also paid his respects to the Sultan of Oman.
•He then mentioned that Gujaratis used to ask him when he will do a katha in Muscat, but they would get mixed up and call it Mustak. So he decided on this as the subject of the katha – Manas Mustak. The word mustak means the head, including everything from the eyes and the mouth to the brain.
•Two eyes, two nostrils, two ears and one mouth – these are the seven sopaan of Manas, the seven kaands. Sopaan means ladder, step by step.
•In katha, even if u don’t put your mind (mann) to it, even if your wisdom (budhhi) cannot come to a decision (nirnay na kar payi), this does not matter. Just listen with prasannataa from inside, and from outside with happiness, excitement (utsah). Man aur chit prasanna lekar yahaa ana. Ghelcha se nahi – utsah se.
•During katha, sit wherever you find space. If you want to sit on chair and stretch your legs, that’s also fine. Eat well and sleep well before katha so that u don’t sleep in katha. All I want is for you is to come prasanna. Only listen to as much as u enjoy. If you don’t want to listen to more, then leave without disturbing anyone.
•Bapu mentioned that people in Muscat start work at 730am and finish by 130pm, after which they go home, rest, and then spend time going out with wife and kids. Bapu said he likes this. In this life we just work work and work… What is life about? He is not condoning laziness or suggesting that people should be lazy, but he is referring to the enjoyment of life. If you don’t have time to be happy then what is life?’
•You should not think that you will be able to attain heaven (swarga) by listening to katha, but in katha, you can feel (anubhav) swarga. There’s nothing more heavenly in this world than sat-sang. Not with foolishness (ghelcha) but with deep satisfaction (prasannata).
•Bapu relayed a story of a mouse, who said to a baba that he is scared of cats. So the baba turned him into a cat. Thereafter, a dog came, and the cat said again that he is scared of the dog. So the baba turned him into a dog. This went on from etc cheetah.. Until the baba told him, “I won’t change you anymore because your heart is still of a chuha.” Bapu said that if only we change from mice to Ganesha. He has come across just a few people in katha who have turned from mice to even Shiva.
•Someone asked what the differences and similarities are between a lottery ticket and a wife. You can keep buying a lottery ticket, and there is always the possibility that at some point you may win… but with a wife…
•In rajkot university, a student asked Bapu, “You go to katha; what kind of make-up do you do?” Bapu answered, “My work isn’t about make up. It’s about wake-up. What can katha not do?”
•There are many poojas we can do but what is even more significant is to live by what they represent:
◦Ganesh pooja – this is vivek ki pooja
◦Surya pooja – Living in the light (prakash)
◦Gauri/ Durga pooja – Living with faith (shraddha)
◦Shiv pooja – doing as much of others’ praise (kalian) as possible – this is rudra abhishek. Do abhishek on the shivling of your shradhha.

Bapu also gave an example of rudra abhishek- when our eyes fill with tears because of someone else’s happiness: There was a boy sitting on the edge of the train and shouting away in happiness. It just so happened that there was a newly wed couple in the same cabin who were trying to privately enjoy themselves. They were getting annoyed with the boy and requested the boy’s dada if he would ask the boy to stop shouting. But the dada wasn’t responding. When it started raining, the rain started falling on the couple because the boy had of course kept the window open, at which the couple became even more frustrated. After hours of asking the dada and much frustration, the dada finally told them that the boy had been blind his whole life and just yesterday, through means of a new technology, he got vision for the first time. Before he had only heard the sound of wind and rain and trees. Now, he was able to actually see nature with his own eyes. The couple, on hearing this, began to cry.
•In life a sadguru is necessary. When you get sadguru’s karuna drshti, your paap goes. There is no uniform to a sadgruru – can be in any form. Don’t ever ask your sadguru for anything, especially sampati, or for moksha, or for bhakti. Guru is mukti, guru is bhakti, guru is sampati. Only ask one thing if you want to, ‘hum tumhe shaayad bhul jaaye, tum humse nahi bhulna’ – we are wordly people, even if we forget you, please you don’t forget us.
•Ghelcha and kachbo story – A boy was very fond of a tortoise (kaachbo) and used to spend a lot of time with it. One day he found it dead on the shore of the river and was sorely upset. Once he told his family, they decided to hold a very big funeral as they knew how close he was to the tortoise. They were planning to do it in such a way as though a it was a human being and part of the family. When they went back to the shore with the boy, the tortoise was no longer there. The boy looked for it and found the tortoise alive. The boy said to his father that we should kill the tortoise as we have made such big arrangements. His father, being wise, said we don’t need to kill the tortoise, we need to kill the foolishness (ghelcha).
•Valentine’s day isn’t just one day in Ram Katha; it comes everyday.

TOP

DAY 2
•Mastishk/ Mustak – even this is a granth because it is seven kaands of the Ramayana.
•Bapu said that just like he can’t see all the sites and everything there is to see while he is in Oman, but he can visit some of the important places such as the Grand Mosque, which he visited yesterday, we may also not be able to understand the full body, but if we can understand just our head (mustak), then we will know the most important parts.
•He then expanded on what he mentioned yesterday about the seven doors (dwaar) of the head (2 nostrils, 2 ears, 2 eyes, 1 mouth) representing the seven kaands of the Ramayana:
◦2 eyes – one eye is the Bal Kaand and the other is Ayodhya kaand
■Svadarshan / Nijadarshan – everyday, once you’ve done everything spend some time doing nija darshan – self introspection. Don’t look only at your faults. With your good deeds, you can nullify any bad deeds.
■Sabdarshan – Bal kaand
■Samadarshan
a.being able to see equality eg speaking to a driver or someone who works in your house with respect from the heart. Right now, in some houses, manatva ka apman hota hain.
b.Need samtaa – are we in this world only to earn money? The Vedas have said to earn with two hands and give with four hands.
c.Example – a man was leaving from home to go to the mosque and realised that he was too far and would be late for namaaz. He saw a boy crying on the street, and instead of namaaz, decided to stop the boy from crying.
■Sattadarshan
◦2 ears – one ear is the Sundar kaand and the other Lanka kaand (shubha shravan karna – that is kaanka sadupyog)

Sundar kaand – whatever the characters were saying were sweet (mithi) good (achhi) things eg what Hanumanji said to Sitaji, what Trijataa said to Sitaji

Lanka kaand – a very jagrut kaand aur lanka kaand vishudh karta hain – purifying. There is shravan in Lanka kaand, things that are sweet to hear. Shubh shravan karna – listen to good things.
◦2 nostrils – one is Ayodhya kaand and the other Kiskindha
Kiskindha kaand – Breathe in the khushbu of God. Tyaag ka ek mahek hoi – it is shown that there is a scent of sacrifice smelt.
◦Mouth (mukh) – uttar kaand – Less events (ghatna) and more speech from the heart.
•7 tirtho no snaan chhe Ram Charit Manas no paath.
•If you have anger, then you have no need for an enemy as anger is your biggest enemy.
•Bapu said he hasn’t even started relaying the Ram Katha. He is only saying things from the surface. We are still paddling. We haven’t even gone into the water yet.

TOP

DAY 3
•Gauravse uncha rahe, garva se nahi
•Bapu remembered Rabindranath Tagore’s quote ‘Where the head is held high.’
•The saarthakta of the head can only be achieved by bowing down to the charan. This is the bhakti maarg. There is no worth (kimat) to solely keeping the head up with pride if someone doesn’t put their hand on your mustak. If you want to ask God for anything, ask him to put his hand on your mustak.
•There are three types of sparsh
◦Those that are younger touch the feet of elders
◦Those that are equals hold each other’s hands
◦Those that are older put their hands on our head
•Kiskindha kaand – Sugriva and Baali. Both their atmakathas are in this kaand. There are many atmakathas in the Manas. The atmakatha of Sanpaati and Jatayu is also told in Kiskindha kaand.
•Dedicating food (Arpan)
◦Bapu recalled Dongrebapa, who held Bapu’s katha around 40 years ago. When Dongrebapa ate, he took his food in a patra, put everything together and then added water to the mixture of food. Putting water in food, one would think it becomes entirely tasteless, but he ate it with such enjoyment as though it was the tastiest food. A sadhak doesn’t think he is eating food; he considers his food as Brahma.
◦Eat with bhiksha vrutti (bhiksha haro, nira haro). In the Manas it is written ‘Tumahi nivedita bhojana karahi, Prabhu prasaada pata bhushana dharahi…’ Bapu recited and sang the verses from the Manas.
◦Dedicate (arpan) everything from food to clothes to Thakurji ki charano, to the charan of God.
•Bapu spoke about sleep – to sleep as much as you can but at the right time. How can you expect the youth to get up at 3am and to do mala? That pushes them away from dharma. Now the youth are coming closer to dharma. So give your children freedom (samyak swatantrata). The more freedom you give, the less your children will break maryada. If you give freedom from the heart, then you will get that much maryada in return. Bapu gave a recent example of this. While in Junagadh for Shivratri, a mahatma came to see him and stopped smoking. But Bapu, wanting to give him freedom to do as he wishes, told him to smoke. After a few refusals, he finally did start smoking. This is an example of how maryada can be gained by giving freedom.
•Prem ka jal viswas ki bhumi par jita hain. Wherever prem is, you know beneath that there is viswas. Prem bharosa ki bhumi par tikta hain – Love lasts on the ground of faith.
•People of the bhakti marg are not part of the crowds (bhir). Mira, Narsih Mehta etc were not part of the bhir. Prem bhir ko kubul nahi karte hain. Bapu then quote Kalhil Gibran – Children are not yours, but they come through you. Give them their freedom, let them study what they are interested in.
•What to wear on the head:
◦Your agna – your command (maalik ka hokum)
◦Parmatma ka haat – the hand of God
◦Pavitra vichaar – pure thought like the Ganga (suvichaar ki Ganga dhara)
•The Manas says to always keep three things on your head:
◦Guru – Keep your Guru on your mustak. He will not let us think wrongly. Sadguru ki bhumika adabhut hain – when he has his eyes open, understand he is here, in the present, but when he closes his eyes, know that he has reached somewhere miles and miles away.
◦Muni – In your road to your Sadguru, if you meet a mahapurush on the way, then give that mahapurush respect. Get satya from wherever you can. Just because your sadguru may not reply to you, call you etc, he might be thinking of you from far away. Guru is not furniture that you can just change.
◦Janaka – samasta shastro ke nata hain. Shaastra, Veda, Gyan, Samaj, Savdhani – keep these on and keep free from fear (bhay). Knowledge (gyan) which is free from fear is Janaka. His biggest sampada is bhakti (Sita) and bhakti teaches you to always give.
Only due to these three can you bow your head down.

TOP

DAY 4
•On your lips, have the name of God; in your heart, hari ka dhyaan (dhyaan = tad linataa)
•Bapu quoted Amir Khusro:
“Muje durse meri guru ki khushbu aati hain. Muje gulab nahi chahiyen, muje mehek chahiye.“
Translation – From far, I can sense the khushbu (scent) of my guru. I don’t want the rose, I want the mehek (luring smell).
•Kabandha – ek mansikta ka naam kabandh. Some people just don’t see the good. They see the dosh even in omething good. That person is kabandh. The bhakti marg is very hard.
•The youth should do pranaam to their elders in the house when they wake up and before they sleep. By doing this, four things will increase:
◦Ayur – life
◦Vidya – knowledge
◦Yash – fame
◦Balam – strength
Even if your ayu doesn’t increase, the prasannata in your life will. Your mustak is for ashirwad.
•Whatever you eat or wear – do it with dedication to God, Krishna bhaavse. Whatever fruit you get, don’t let go of it, but dedicate it to Krishna. Arpan karna, then it will become anant guna.
•Nishtha and pratishtha are the two mustaks of viswas

TOP

DAY 5
•Kabandh – one who has no mustak
•We are all Shiva tatva and our son is purushartha (= karma/ karmayog). No one can live without purushartha. We may not know we are Shiva. We all forget out swaroop. And if we remember it then we become kritakritya, and once we are kritakritya, our purushartha samapta ho jata hain. Katha can make us kritakritya.
•Bapu said that all he wants is the prasannata of all his shrotas (listeners). If they are all prasanna, then he will be kritakritya
•6 mustaks of purushartha:
1.Prathakaran – Analyse situations and assess whether or not its good for you.
2.Abhyas – repeat it, keep at it
3.Sahaj – Be yourself
4.Prasannata – whatever happens, my prasannata won’t go. Do work, cooking, everything, with a smile, with prasannata.
5.Whatever you do, do for others, so you can give to others. purushartha is for paramarth not for selfishness. Always give 10% of earnings to needy in the country in which you earn or wherever you see need. It must be 10%.
6.Saunshay ka nash ho- to kill all our doubts (sandeh)
•Everyday as many times as you can, recite the Gayatri Mantra

TOP

DAY 6

•Someone asked Bapu why the katha is called ‘Manas’ Mustak. What is the meaning of Manas?
◦Manas – because it is Ram Charit Manas. The abbreviation of this is manas.
◦Manas – also means hriday, dil, heart
◦Manas – can also be mann, mind (mansikta)
◦But mainly it means hriday – this is shankar mahadevka hriday. We are listening to shankar ka dil ki katha – the katha of Shankar’s heart.
•So Manas Mustak can mean –
◦Dil or dimaakh ke bichme setubandh – the bridge between the heart and mind
◦Dono ko Jorne ki ek Saatvik anushthaan
◦Hriday aur buddhi ka samyojan
•This is a Sammillan, not sammelan – where people meet, join and interacted rather than just a gathering
•Different ways of saying things, explaining and giving commands:
◦Aadesh – mustak pradhan
◦Updesh – anugraha pradhan – guru tells you to do eg swadhyay, read a good poem, study..
◦Sandesh – kartavya pradhan
•Don’t forget your mul bhasha. Speak any other language, but don’t forget your mother tongue. Give respect to the dressing of your home country. Wear whichever clothes you like, but don’t forget your traditional dressing.
•If one is dirty and one is clean, the light will shine out from the clean light. In the same way , parmatma is everyone’s hearts, but the purer you are, the more the light will emanate from you.
•Mustak – word has only featured once in manas. But there are many other words for head that have appeared repeatedly in manas (matha, shir, …)
•Manas mastak ka saptak
◦Sa – sahas – himmat, taking risk, build up courage
◦Re – rekha (keep the borders large – these things are not bandhans – dhyan rakhna chahiye – just as in a dance the dancer does not fall off the stage
◦Ga – garal – Converting vish to amrit
◦Ma – mann – does a lot of anuman (what you imagine). There are four reasons why your mind becomes unbalanced: utsah (over-excitement), pakshpath (biased), aagra (insistence), aahaar (food).
◦Pa – pal
◦Dha – dharma
◦Ni – nind

TOP

DAY 7
•6 things ka anusheelan (appropriate use etc):
◦Aahaar (food) ka anusheelan – Ayurveda says half stomach should be filled with food, quarter with water, and a quarter with air
◦Sharir ka anusheelan – Looking after the body; rest is welcome after hard work
◦Indriyo ka anusheelan – controlling the senses
◦Ichha ka anusheelan – you need to have desire – Ichha and manorath
◦Shwaas ka anusheelan – breathing in the right way. Do yoga if you find a good teacher.
◦Mann ka anusheelan – the mind
•Continuing from saregama yesterday:
◦Pa; par – not mera mera (mine, mine) all the time, to stop thinking about nij (myself) but to also start thinking about par (other). This is the sur of sant – mera jo ho na ho, dusro ka kalyan ho.
◦Dha – dharma – if something happens in the house then forget about it. Instead of cursing your daughter-in-law, your sasu, your husband or anyone, and then sitting in the mandir, do aarti of your sasu, daughter-in-law etc. See bhagwan in them.
•Four purushartha on the head:
◦Taal – moksha, sanyaas, nirvaana
◦Baal – kaama
◦Bhaal – artha
◦Gaal – dharma – Nishkaam dharma and Sakaam dharma
•The subject is not to do dharma, it is to be dharma
•The shape of a person’s face – from this can be inferred their gun kathan.
•Guru is not a bulb, he is a powerhouse

TOP

DAY 8
•Lips – associated with love eg mother kissing her child, child having milk. The two lips also represent ‘Ra’ and ‘Ma’.
•Tongue – associated with truth. Living between 32 teeth. No bone so no akkarness (stiffness). Sharanagati, ek sharan.
•Teeth – associated with karuna. They are akkar (stiff). The whole shobha of the face is accenuated by the teeth. A person without teeth looks odd.
•There is respect for sultan here- the kind of respect that is rare for a ruler. The way a son loves his father. The mountains here remind me of Girnar.
•Jesus Christ said to love thy neighbour. Live in your house with pyaar, mohabbat.
•Don’t have so much fear for doing paap. It’s not good to do paap, but if you do or say anything wrong, then this can be forgiven.
•Give others respect while you’re doing mala. Naam me dubo – drown in the name of God. But don’t ignore family and others.
•When someone asks Bapu if hwe wants to do bhagwan’s darshan, he said he does not need to do Bhagwan’s darshan as he is seeing bhagwan in the eyes of these youth, in the eyes of the poor etc.
•32 lakshan of Guru – below are only a few:
◦Guru is not vishay lampat
◦Guru feels more dukh (pain, sorrow) seeing others’ dukh than that person who has the dukh himself
◦Who doesn’t have any hatred towards anyone. An enemy cannot even appear in his heart.
◦Bhitarse vairagi haun
◦Never says anything harsh
◦Only one mamta – charan
◦When you go to Guru, you receive only happiness

TOP

DAY 9

એક તિતિક્ષુ બ્રાહ્મણનો ઈતિહાસ – શ્રીમદ ભાગવત મહાપુરાણ

[આ વાર્તા અઢાર પુરાણોમાંના એક ‘શ્રીમદ ભાગવત મહાપુરાણ’માંથી લેવામાં આવી છે. આ વાર્તાની વિશેષતા એ છે કે તે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પોતે પોતાના પ્રિય મિત્ર ઉદ્ધવને કહે છે. ભગવાનના સ્વમુખે બોલાયેલી આ રસપ્રદ કથા આજના વૈશ્વિક મંદીના સમયમાં ખાસ ઉપયોગી છે. જીવન જીવવાની ઊંડાણપૂર્વકની સમજ આપતી આ વાર્તા સ્કંધ : 11, અધ્યાય : 23માંથી લેવામાં આવી છે. ગ્રંથ પ્રાપ્તિસ્થાનની વિગત લેખના અંતે આપવામાં આવી છે.]

પ્રાચીન સમયમાં ઉજ્જૈન નગરમાં એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તેણે ખેતી, વેપાર વગેરે દ્વારા ખૂબ સંપત્તિ ભેગી કરી હતી. પરંતુ તે અત્યંત કૃપણ, કામી અને લોભી હતો. ક્રોધ તો તેને વાત-વાતમાં આવી જતો હતો. તેણે પોતાનાં જ્ઞાતિજનો અને અતિથિઓને ક્યારેય મીઠી વાણીથી પ્રસન્ન કર્યા ન હતા. ખવડાવવા વગેરેની તો વાત જ ક્યાં રહી ? પોતાની ધન-સંપત્તિથી પોતાની જાતને પણ સુખી રાખતો ન હતો. તેની કંજૂસાઈ અને તેના ખરાબ સ્વભાવને લીધે તેનાં સંતાનો, ભાઈ-બંધુઓ, નોકર-ચાકરો અને પત્ની વગેરે બધાં દુ:ખી રહેતાં. મનમાં ને મનમાં અનિષ્ટ ચિંતન કર્યા કરતાં હતાં. ઘરમાં કોઈ પણ તેને પ્રિય લાગે એવો વહેવાર કરતું ન હતું. જાણે તે ધનની ચોકી કરવા જ સર્જાયો હતો ! તે ધનથી ન તો તે ધર્મ કરતો કે ન તો ભોગ ભોગવતો. બસ, માત્ર સંચય કર્યા કરતો.

ઘણા સમય સુધી આ પ્રકારનું જીવન તે જીવ્યો. પરંતુ હવે સમય ફર્યો. પૂર્વપુણ્યોનો આશ્રય કે જેના બળ પર અત્યાર સુધી તેનું ધન ટકી રહ્યું હતું, તે ચાલ્યો ગયો; અને જે ધન તેણે મોટા ઉદ્યોગ અને પરિશ્રમથી એકઠું કર્યું હતું તે તમામ ધન તેની નજર સામે જ નષ્ટ થઈ ગયું. તે અધમ બ્રાહ્મણનું કેટલુંક ધન તો તેના પરિવારના લોકોએ છીનવી લીધું, થોડું ચોરો લૂંટી ગયા, થોડું અગ્નિપ્રકોપ જેવાં દૈવી કારણોથી નષ્ટ થઈ ગયું. કેટલુંક કાળથી નાશ પામ્યું, અને જે બચ્યું હતું તે રાજાએ કર દ્વારા લઈ લીધું. ઉદ્ધવજી ! આ પ્રમાણે તેની તમામ સંપત્તિ ચાલી ગઈ. ન તો એણે તે સંપત્તિ કોઈ સારા કામમાં વાપરી કે ન તો ખુદ પોતાને માટે. આ બાજુ તેનાં સગાં-સંબંધીઓએ પણ તેની સાથેનો વહેવાર બંધ કરી દીધો. હવે તે ભારે ચિંતાથી ઘેરાઈ ગયો. સંપત્તિ નષ્ટ થતાં એના હૃદયમાં ભારે ઉચાટ થયો. તેનું મન દુ:ખમાં ડૂબી ગયું. આંખોમાં આંસુઓની ધારાથી ગળું રુંધાઈ ગયું. પરંતુ આ પ્રમાણે ચિંતા કરતાં કરતાં જ તેના મનમાં અતિસંગ્રહ કરવા તરફ અણગમો જન્મ્યો અને દિલમાં વૈરાગ્યનો ઉદય થયો.

એ બ્રાહ્મણ મનોમન બોલવા લાગ્યો : ‘અરે…રે ઘણા દુ:ખની વાત છે કે મેં આટલા સમય સુધી પોતાને ખોટી રીતે હેરાન કર્યો. જે ધન મેં સખત મહેનત કરીને ભેગું કર્યું હતું એ ન તો કોઈ સારા કામમાં વપરાયું કે ન તો મારા કોઈ ઉપયોગમાં આવ્યું. બધુ આમ જ જતું રહ્યું. એ વાત સાચી છે કે કંજૂસ માણસોને ક્યારેય ધનથી સુખ મળતું નથી. આ લોકમાં તેઓ ધન કમાવવાની અને તેનું રક્ષણ કરવાની ચિંતામાં રાતદિવસ સળગ્યા કરે છે અને મર્યા પછી જીવનની કોઈ સમજ ન કેળવાઈ હોય એટલે અધોગતિને પામે છે. જીવનથી હાથ ધોઈ બેસે છે. જેમ નાનો સરખો કોઢનો ડાઘ શરીરની સુંદરતાને નષ્ટ કરી નાખે છે તે જ પ્રમાણે થોડો સરખો લોભ કીર્તિવાનોની કીર્તિ અને ગુણવાનોના પ્રશંસનીય ગુણોને નષ્ટ કરી દે છે. ધન કમાવાના લોભમાં કમાઈ લીધા પછી તેમાં વૃદ્ધિ કરવામાં અને તેનું રક્ષણ કરવામાં, તે ખર્ચ કરવામાં, તેમજ ધન નાશ પામતાં અને તેનો ઉપભોગ કરતાં નિરંતર પરિશ્રમ, ફિકર, ભય અને ભ્રમનો સામનો કરવો પડે છે. (1) ચોરી (2) હિંસા (3) જૂઠ (4) દંભ (5) કામ (6) ક્રોધ (7) અભિમાન (8) ભેદબુદ્ધિ (9) વેર (10) અવિશ્વાસ (11) સ્પર્ધા (12) લમ્પટતા (13) જુગાર અને (15) શરાબ – આ પંદર અનર્થો મનુષ્યમાં ધનને કારણે માનવામાં આવે છે. તેથી કલ્યાણની કામનાવાળા વ્યક્તિએ અતિધનસંગ્રહને દૂરથી જ ત્યજી દેવો.

ભાઈ-બાંધવો, સ્ત્રી-પુત્ર, માતા-પિતા, સગાં-સંબંધી જે સ્નેહ-બંધનથી બંધાઈને બિલકુલ એકતાથી રહે છે, તે બધાં ધનને કારણે એટલાં ફંટાઈ જાય છે કે તુરંત જ એક બીજાનાં શત્રુ બની જાય છે. વાતવાતમાં પ્રેમ-સંબંધ તોડી નાખે છે અને પરસ્પર સ્પર્ધા કરવા લાગે છે. એકાએક પ્રાણ લેવા-આપવા સુધી નીચે ઊતરી જાય છે. ત્યાં સુધી કે આ ધનને લીધે એક-બીજાનો સર્વનાશ કરી નાખે છે. દેવતાઓ પણ જેની માટે યાચના કરે એવો આ મનુષ્યનો જન્મ અને એમાંય શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ-શરીર પ્રાપ્ત કરીને જીવનનો અનાદર કરનાર પોતાના જ કલ્યાણને નષ્ટ કરી દે છે અને અશુભ ગતિને પ્રાપ્ત થાય છે. આ માણસનો દેહ તો પ્રસન્નતા અને જીવનને સાચા અર્થમાં સમજવાનું સાધન છે. એને મેળવીને કોણ બુદ્ધિમાન મનુષ્ય છે કે જે અનર્થોનું ધામ એવા ધનના ચક્કરમાં ફસાઈ જાય ? જે મનુષ્યો દેવતાઓ, ઋષિઓ, પિતૃઓ, પ્રાણીઓ, જ્ઞાતિબંધુઓ, સગાં-વહાલાંઓ, કુટુંબીઓ અને સંપત્તિના બીજા ભાગીદારોને તેમનો ભાગ આપીને સંતુષ્ટ નથી રાખતા એ નથી પોતે ભોગવતા અને ધનની ચોકી કરવાવાળા કંજૂસ મનુષ્યોની પેઠે અધોગતિને પામે છે એ નિશ્ચિત છે.’

બ્રાહ્મણ વિચારવા લાગ્યો : ‘મેં મારું કર્તવ્ય બરાબર નિભાવ્યું નહીં. પ્રમાદમાં આયુષ્ય, ધન અને બળ-પુરુષાર્થ ગુમાવી દીધાં. વિવેકી લોકો જે સાધન વડે ધનનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરી લે છે તે સાધનોને મેં ધન-સંપત્તિ ભેગી કરવાની વ્યર્થ ચેષ્ટામાં ખોઈ નાખ્યાં. હવે ઘડપણમાં હું કયું સાધન કરીશ ? મને ખબર નથી પડતી કે મોટા-મોટા વિદ્વાનો પણ ધનની વ્યર્થ તૃષ્ણાથી સદા દુ:ખી કેમ થતા હશે ? માનો યા ન માનો, ખરેખર આ સંસાર જાણે કોઈ માયાથી મોહિત થઈ રહ્યો હોય એમ લાગે છે. આ મનુષ્ય શરીર કાળના વિકરાળ મોઢામાં પડેલું છે. તેને ધનથી, ધન આપનારા લોકોથી, ભોગો અને તેની પૂર્તિ કરનારાઓથી તથા વારંવાર જન્મ-મૃત્યુના ચક્કરમાં નાખનારા સકામ કર્મોથી શો લાભ ? એમાં શંકા નથી કે ઈશ્વર મારી પર ખરેખર પ્રસન્ન છે. એમણે મને આ દશામાં નાખ્યો ત્યારે જ મને ભાન થયું કે ધન એકત્ર કરવા સિવાય પણ જીવનમાં ઘણું કરવા જેવું છે. ઈશ્વરે મને વૈરાગ્યનો બોધ આપ્યો. ખરેખર, આ સંસારમાં આનંદથી રહેવું હોય તો બીનજરૂરી ધનનો ત્યાગ કરીને વૈરાગ્યથી જીવવામાં જ આનંદ છે. હવે મારું જેટલું આયુષ્ય હશે એમાં સંતુષ્ટ રહીને સમાજના કામ કરવા માટે સાવધ રહીશ. જે સમય બચ્યો છે તેમાં મારી જિંદગીનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરીશ. ભલે જે થયું તે થયું. નિરાશ થવાની કોઈ વાત નથી. રાજા ખટવાંગે માત્ર બે ઘડીમાં પોતાનું જીવન સુધારીને ઈશ્વરની પ્રાપ્તિ કરી લીધી હતી, તો શું હું પોતાને સુધારવાની કોશિશ નહીં કરી શકું ?’

ઉદ્ધવજી ! એ ઉજ્જૈનનિવાસી બ્રાહ્મણે સ્વસ્થતાથી વિચારીને સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિ ત્યજી દીધી. તે શાંત અને મૌન બની ગયો. એના ચિત્તમાં કોઈ પણ સ્થાન, વસ્તુ અથવા વ્યક્તિ માટે આસક્તિ ન રહી. પોતાના મનને વશ કરીને તે સ્વચ્છંદ થઈને પૃથ્વી પર ફરવા લાગ્યો. સંન્યાસી બનીને ભિક્ષા લઈને જીવન નિર્વાહ કરવા લાગ્યો. એક ગામથી બીજે ગામ ભિક્ષા લેવા જતો હતો પણ હવે તે બહુ વૃદ્ધ થઈ ગયો હતો. આસપાસના દુષ્ટ લોકો આ વૃદ્ધને જોતાં તેની મજાક ઉડાવતા, તેને હેરાન કરતાં, કોઈ તેની લાકડી છીનવી લેતું, કોઈ ભિક્ષાપાત્ર લઈ લેતું, કોઈ સૂવાની ગોદડી લઈને ભાગી જતું. કોઈ લોકો વસ્તુઓ આપી દેખાડીને લઈ લેતા. તે ભિક્ષા લઈને નદી કિનારે ભોજન કરવા બેસતો ત્યારે લોકો એની પર થૂંકતા અને તેના પાત્રમાં ગંદકી કરતા. જાતજાતની મજાક કરીને એને ઉશ્કેરવા કોશિશ કરતા. લોકો એને ચોર જાણીને મારતા. કોઈક તો વળી દોરડાથી એને બાંધી દેતા. લોકો એને એવા મહેણાં મારતાં કે ‘જુઓ તો ખરા, આ કંજૂસ કેવો ઢોંગ કરવા બેઠો છે. ધન-સંપત્તિ ચાલી ગઈ, સ્ત્રી-પુત્રોએ ઘરમાંથી કાઢી મૂક્યો એટલે ભિખારી થઈ ગયો ! જુઓ તો ખરા કેવો જાડો-તગડો છે અને ભીખ માંગે છે. મૌન રહીને ચોક્કસ કંઈક કરવા આવ્યો લાગે છે. ખરેખર, આ તો ઢોંગી બગલા કરતાંયે ચડિયાતો છે.’ લોકો આવી રીતે એની ઠેકડી ઉડાડતા. પરંતુ તે ચૂપચાપ બધું સહી લેતો. એને ઠંડી-ગરમી, તાવ-રોગ-માંદગીની અનેક પીડાઓ વેઠવી પડતી, લોકોના અપમાન પણ સહન કરવા પડતાં પરંતુ આ બધાને લીધે એના મનમાં કોઈ વિકાર થયો નહીં. એ સમજતો હતો કે આ બધું મારા પૂર્વજન્મના કર્મોનું ફળ છે. લોકોએ એને ડગાવવાની બહુ કોશિશ કરી પરંતુ તેને કોઈ પ્રત્યે રાગ-દ્વેષનો કોઈ ભાવ નહોતો. મનની સાચી અવસ્થા એ જ છે જ્યાં કોઈ પ્રતિ આવી વૃત્તિઓ જન્મ ન લે.

એકાંતમાં બેસીને એ બ્રાહ્મણ વિચારતો કે ‘મારા સુખ-દુ:ખના કારણ ન તો આ મનુષ્યો છે, ન દેવતાઓ, ન શરીર, ન ગ્રહો, ન કર્મ કે ન તો કાળ. બુદ્ધિમાન લોકો મનને જ આનું કારણ માને છે. મન જ આપણને આ બધા ચક્કરોમાં ફસાવે છે. ખરેખર મન બહુ જ બળવાન છે. એના કારણે જ ‘આ સારું અને આ ખરાબ’ એવી સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન થાય છે અને એવા વિચારોને કારણે સારા-ખરાબ કર્મો જન્મે છે અને એ કર્મો પછી આપણને એવી દિશામાં લઈ જાય છે. માણસનો આત્મા તો નિષ્ક્રિય છે એ તો જીવનો મિત્ર બનીને જાગૃતિપૂર્વક બધું જોયા કરે છે. પણ માણસનું એ તરફ ધ્યાન ન જ જતું નથી. એ તો સારું-ખરાબ છૂટું પાડવામાંથી જ ઊંચો આવતો નથી. સારામાં આસક્ત થઈ ને ત્યાં અટકી જાય છે, ખરાબથી ભાગવાની કોશિશ કર્યા કરે છે. આ પ્રમાણે મનને વશ થઈને મન જેમ કહે એમ એ કર્યા કરે છે. પોતાને સમજવાની શક્તિ પોતે જ ખોઈ બેસે છે. આખરે દાન, સત્કર્મ વગેરેનો હેતુ એ જ છે કે મન એકાગ્ર થાય. જેનું મન શાંત અને એકાગ્ર થઈ ગયું એને માટે કોઈ કર્મ શેષ રહેતંશ નથી. માણસ જો મન પર કાબૂ મેળવી લે તો એ દેવોનો દેવ છે. મનને જીતવું ભારે કઠણ છે. મૂર્ખ લોકો પોતાના મનને જીતવાનો પ્રયત્ન કરવાને બદલે બહારના લોકો જોડે સાચા-ખોટા ઝઘડા કર્યા કરે છે. આમ ને આમ જીવન વીતી જાય છે અને જે જાણવા જેવું છે એ તો જાણવાનું રહી જ જાય છે. સાધારણ લોકોની બુદ્ધિ સાવ કુંઠિત થઈ ગઈ છે એટલે એ ‘આ બધા મારા…. પેલા બધા બીજા… ફલાણો સારો અને ફલાણો બહુ ખરાબ’ એમાંથી ઊંચા આવતા નથી. આનું પરિણામ એ છે કે તેઓ અજ્ઞાનરૂપી અંધકારમાં સતત ભટકતા જ રહે છે. ચલો માની લઈએ કે માણસ એકબીજાને સુખ-દુ:ખ આપે છે પણ એનાથી એના આત્માને શું સંબંધ ? દુ:ખ આપનારો પણ શરીરથી આપે છે અને દુ:ખ ભોગવનારો પણ શરીરથી દુ:ખ ભોગવે છે. એમાં એટલી બધી ચિંતા શું કામ કરવી ? જમતાં જમતાં આપણા જ દાંતથી આપણી જીભ કપાઈ જાય તો કોના પર ગુસ્સો કરશો ? જીભ અને દાંત બધું એકમાંથી જ બનેલું છે. એવી રીતે બે-ચાર સારા અને બે-ચાર ખરાબ માણસો પણ બધા એકમાંથી જ બનેલા છે. એમાં કોને પોતાના માનવા અને કોને પારકાં ગણવાં ?’

વધુ આગળ એ બ્રાહ્મણે વિચાર્યું કે : ‘જો સુખદુ:ખનું કારણ ગ્રહોને માનીએ તો પણ એને આત્મા સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. જે જન્મે છે એને ગ્રહો પીડા આપી શકે પરંતુ આત્મા તો અજન્મા છે. ગ્રહોનો પ્રભાવ શરીર પર પડી શકે છે, પણ જે શાશ્વત છે એને ગ્રહોની શું અસર ? શરીર નાશવાન છે. ગ્રહોની અસર થાય કે ન થાય, એ એક દિવસ તો નષ્ટ થવાનું જ છે. જો સુખદુ:ખનું કારણ કર્મોને માની લઈએ તો એ કર્મો પણ આ દેહ દ્વારા જ થાય છે. માણસનો અંતરાત્મા તો એનાથી સાવ અલિપ્ત જ છે. શરીર છે તો સુખદુ:ખ આવે એમાં વળી ક્રોધ કોના પર કરશું ? જો કાળને સુખદુ:ખનું કારણ માનીએ તો કાળ અને આત્મા એક જ છે. આત્માથી આત્માને દુ:ખ થતું નથી. અગ્નિથી અગ્નિને તાપ લાગતો નથી. બરફને બરફની ઠંડકની અસર થતી નથી. આખરે ક્રોધ કરવો તો કોની પર કરવો ? પ્રાચીન કાળમાં મહર્ષિઓએ જે સમજ કેળવી હતી એ હું પણ કેળવીશ. જીવનમાં બનતી ઘટનાઓથી વિચલિત નહીં થાઉં. ભલે કોઈ રાજા મારો રાજ્યાભિષેક કરે કે નગરજનો મને ભિખારી સમજીને પથરા મારે. મારે કોઈ સાથે શું લેવાદેવા છે ? એ મારા પોતાનાં પણ નથી અને એ પારકાં પણ નથી. સૌ પોતપોતાની મનની અવસ્થા પ્રમાણે વર્તે છે. જેવો જેનો સ્વભાવ. કોઈને સાચા-ખોટા ઠરાવવા માટે સમય શું કામ બગાડવો ?’

ઉદ્ધવજી ! એ બ્રાહ્મણનું ધન તો નષ્ટ થયું પણ એના લીધે ફાયદો એ થયો કે એનાં બધાં દુ:ખો નષ્ટ થઈ ગયા. જીવન શું છે એની તેને સાચી સમજ આવી. એની બધી વ્યર્થ દોડધામ શમી ગઈ. જીવનને ખરા અર્થમાં તે માણતો થયો. જો કે દુષ્ટ લોકોએ એને હેરાન તો બહુ કર્યો પણ એ સહેજ પણ ડગ્યો નહીં. એને મન કોઈ મિત્ર-શત્રુ નહોતા. છેલ્લે એણે સંસારને એવી શીખ આપી કે : ‘હે મનુષ્યો ! આ સંસારમાં વ્યક્તિને કોઈ બીજું સુખ કે દુ:ખ આપતું નથી; આ આપણો ચિત્તનો કેવળ ભ્રમ છે. આ સઘળો સંસાર અને તેની અંદર મિત્ર-શત્રુ અને તટસ્થના ભેદ અજ્ઞાનને કારણે છે. જીવનની સાચી સમજને પ્રગટ કરો અને પોતાના સ્વની ઓળખ કરો.’ ઉદ્ધવ ! જે વ્યક્તિ આ સમજ કેળવશે એને જીવનમાં ક્યારેય સુખ-દુ:ખ પરેશાન નહીં કરે. તે તમામ પરિસ્થિતિઓમાં સ્વસ્થતાથી વર્તી શકશે અને અંતે પોતાના સાચા સ્વરૂપને પામશે. માણસનો જન્મ આખરે એના માટે જ છે.

રંગ છે બાપુ ! – સંકલિત

કરસનકાકા : ‘તેં મને છેતર્યો.’
દુકાનદાર : ‘સાહેબ, સારામાં સારી ક્વોલિટીનો રેડિયો આપ્યો છે.’
કરસનકાકા : ‘લખ્યું છે તો મેઈડ ઈન જાપાન પણ ચાલુ કર્યો તો રેડિયોમાં કહે છે : ધિસ ઈસ ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો.’
*********

આંખના ડૉક્ટર : ‘તમને ખરેખર ચશ્માં છે.’
દર્દી : ‘તપાસ કર્યા પહેલાં તમને કઈ રીતે ખબર પડી ?’
આંખના ડૉક્ટર : ‘દરવાજો છોડી તમે બારીમાંથી આવ્યા.’
*********

કનુ અને કેતન જંગલમાં ફરતા હતા ત્યાં અચાનક વાઘ જોયો. બંને ઊભી પૂંછડિયે નાઠા. કનુએ પોતાની થેલીમાંથી દોડવા માટેના ખાસ બૂટ કાઢ્યા.
કેતન : ‘દોડી શકીશ ?’
કનુ : ‘વાઘ કરતાં નહિ તારા કરતાં ફાસ્ટ દોડી શકીશ એટલે બસ !’
*********

સંતા : ‘ઘરમેં આગ લગ ગઈ. આગ લગ ગઈ….’
બંટા : ‘તો ઈસમેં મુઝે ક્યા ?’
સંતા : ‘બેવકૂફ, તેરે હી ઘરમેં આગ લગી હૈ.’
બંટા : ‘તો ફિર ઉસમેં તુઝે ક્યા ?’
*********

છગનબાપુને એક ઈન્ટરવ્યુમાં પૂછ્યું : ‘કંઈ વેચવાનો (સેલ્સનો) અનુભવ છે ખરો ?’
છગનબાપુ બોલ્યા : ‘ઘણો બધો….. મકાન વેચ્યું, જમીન વેચી, વાડી, ખેતર, ઘોડી વેચી, જર-ઝવેરાત, એમ ક્યોનીકે બધુંય વેચ્યું…. પાકો અનુભવ છે….
*********

ડૉક્ટર : ‘મારે તને એક નરસા અને એક સારા સમાચાર આપવાના છે.’
દર્દી : ‘નરસા સમાચાર પહેલાં કહો.’
ડોક્ટર : ‘તું વધુમાં વધુ 24 કલાક જીવી શકીશ એવો રીપોર્ટ આવ્યો છે !’
દર્દી : ‘હવે સારા સમાચાર બીજા શા હોઈ શકે ?’
ડૉક્ટર : ‘આ રીપોર્ટ અંગે હું છેલ્લા 48 કલાકથી તને ફોન ઉપર સંપર્ક કરવા પ્રયત્ન કરતો હતો.’
*********

મગનબાપુનો એક્સિડન્ટ થયો.
ડૉક્ટર : ‘ટાંકા લેવા પડશે…..’
મગનબાપુ : ‘કેટલા રૂપિયા થશે ?’
ડૉક્ટર : ‘સાત હજાર રૂપિયા.’
મગનબાપુ : ‘ગધેડા ! ટાંકા લેવાના છે, એમ્બ્રોઈડરી નથી કરવાની….’
*********

વાણિયો સમાચાર પેપરની ઑફિસમાં ગયો અને પૂછ્યું : ‘મારા કાકા મરી ગયા છે, શું દર થશે ?’
અધિકારી : ‘એક શબ્દના 50 પૈસા.’
વાણિયો : ‘ઘણા છે. અચ્છા લખો : “કાકા મરી ગયા.” ’
અધિકારી : ‘શેઠ ! ઓછામાં ઓછા છ શબ્દો જોઈએ.’
વાણિયો : ‘અચ્છા તો લખો : કાકા મરી ગયા – મારુતિ વેચવાની છે’
*********

પત્ની : ‘હું તમારા વગર 15 દિવસમાં અર્ધી થઈ ગઈ છું. લેવા ક્યારે આવો છો ?’
પતિ : ‘બસ બીજા 15 દિવસ રાહ જોઈએ !’
*********

સંતાએ ઘર બંધાવ્યું ને એય પાછું બે માળનું. એણે ઉપરના માળે રંગ કર્યો….. ને પછી નીચેના માળે લખી દીધું : ‘Same as above….’
*********

યુવક : ‘તારું હાસ્ય ફૂલની ફોરમ જેવું છે, તારો અવાજ ચાંદીની ઘંટડી જેવો છે, તારું ભોળપણ બાળક જેવું છે. તારું ગાંડપણ…..’
યુવતી : ‘કોના જેવું છે ?’
યુવક : ‘એની કોઈ તુલના થઈ શકે એમ નથી. એમાં તું શ્રેષ્ઠ છે.’
*********

ઘરનોકર છોકરો રડતો આવ્યો ને કહ્યું : ‘સાહેબ, શેઠાણીએ મને માર્યો….’
‘તેમાં રડે છે શું ? તેં મને કદી રડતો જોયો છે ?’
*********

રમેશ : ‘અલ્યા, પેલાએ ઉધરસની દવા માગી અને તેં એને જુલાબની કેમ આપી ?’
મહેશ : ‘તું જો એની સામે, કલાક થઈ ગયો દવા લીધે પણ એને નામની ઉધરસ આવી છે ? હવે એ હિંમત જ નહીં કરે !’
*********

મનોજ : ‘વહાલી ! તું મને ખૂબ પ્રેમ કરે છે ?’
રીટા : ‘હા, ખરેખર !’
મનોજ : ‘જો હું મરી જઈશ તો તું ખૂબ રડીશ ?’
રીટા : ‘હા, ખૂબ જ.’
મનોજ : ‘તો પછી તું રડી બતાવ.’
રીટા : ‘પણ પહેલાં તું મરી બતાવ !’
*********

છગન : ‘હું જન્મયો મુંબઈમાં પણ ભણ્યો અમદાવાદમાં.’
મગન : ‘તો તો તારે નિશાળે આવવા-જવામાં કેટલી બધી વાર લાગતી હશે નહીં ?’